Het Moiré effekt
De term moiré zal wellicht niet zo bekend zijn maar je zult vast wel eens bewust of onbewust een moiré effect gezien hebben, bijvoorbeeld als iemand met een fijn gestreept overhemd op TV komt. Als die persoon dan wat beweegt kan dan het hinderlijk bewegen van die streepjes ontstaan in het overhemd als gevolg van interferentie met de beeldlijnen waarmee het TV beeld is opgebouwd. De moderne TV's hebben daar overigens veel minder last van omdat die veel meer beeldlijnen per oppervlakte-eenheid hebben. Het effekt treedt ook op als je twee fijne gaasjes op elkaar legt en die dan tegen elkaar in wat over elkaar heen en weer beweegt. Dit effekt is vermoedelijk wel algemener bekend en bij voorbeeld mooi te zien op dit YouTube filmpje.
In het gewone leven wordt dit effekt doorgaans als hinderlijk ervaren, maar het moiré effekt kan ook in positieve zin aangewend worden om er min of meer kunstzinnige objecten mee te maken zoals al gepraktriseerd werd door Op-Art kunstenaars vooral in de jaren 50 en 60 van de vorige eeuw. Klik hier om een idee te krijgen waar deze kunstenaars zich toen mee bezig hielden.
Het "Moiré-Art Maarten" project
Het was mijn schoonzoon Maarten die op het idee kwam om een fysieke opstelling te maken waarmee fraaie moiré effecten op bijvoorbeeld zijn bureautafel kunnen worden getoverd anders dan het plukken van moiré plaatjes vanaf het internet. Het idee was om twee schijven met daarin uitgespaarde sleufpatronen tegen elkaar in te laten draaien tegen een witte achtergrond. Maarten maakte een klein programma waarmee een tiental voorbeelden van dergelijke schijven kunnen worden rondgedraait en mijn zoon Marc deed daarbij ook nog een duit in het zakje. Hiermee kan men een idee krijgen hoe moiré effecten er uit kunnen zien, hoewel er eigenlijk oneindig veel varianten mogelijk zijn, klik hier voor het openen van dit programma.
Het project moest iets weg hebben van een klok waarbij de wijzers vervangen zijn door dergelijke moiré schijven en die, anders dan bij een klok, tegen elkaar in draaien in plaats van in dezelfde richting.
Maarten beschikt over een 3D printer waarmee hij al wat ervaringen heeft opgedaan en waarmee hij onder andere een kunstof carburateur voor mijn modelbouwmotortjes maakte (zie helemaal onder deze pagina) en ook nog een kunstsof Stirling motortje. Voor het maken van dit soort schijfjes met de tamelijk complexe sleufpatronen daarin is 3D printen is een uitermate geschikte techniek, anders dan die van metaal te maken, hetgeen een fikse klus zou zijn die op zijn minst veel tijd en geduld vergt.
Voor het maken van het aandrijfmechanisme, of het "uurwerkje" zoals Maarten dat noemt, heeft hij mijn hulp als maker van modelbouwmotortjes gevraagd, waar ik met plezier op inging. Het ligt niet voor de hand om dit uurwerk ook van kunststof te maken onder andere vanwege de nodige maatnauwkeurigheden en de voorwaarde dat het zeer licht moet lopen gezien het tamelijk laag vermogen van het kleine 3 volt motortje dat Maarten voor dit doel heeft aangeschaft.
Tijdens de ontwerpfase zijn Maarten en ik in voorturend overleg geweest. Ik zal de voortgang van dit project op gezette tijden hier uit de doeken doen aan de hand van het onderstaand logboek.
Logboek
18 januari 2019
Het tekenpakket is klaar. De bureauversie zal er uitzien zoals op onderstaande CAD tekeningen:
22 januari 2019
Het "uurwerkje" is nu ook klaar, zie onderstaande foto:
Het is in feite de tweede versie waarbij ik nog een vertraging van 1 op 2 heb aangebracht omdat de moiré schuiven bij voorkeur wat langzamer moeten rondraaien dan met het intrisieke toerental van het motortje dat 15 toeren per minuut bedraagt. Wat het optimale toerental moet worden zal de praktijk uitwijzen. Met het kiezen van van de voedingsspanning voor het motortje kan die snelheid nog wat aangepast worden.
De onderste poelie op de verticale as is op het asje van de motor geschroefd, de poelie daarboven draait vrij rond op twee kleine kogellagertjes. De twee poelies op de horizontale as die de twee schijven aandrijven lopen ook op kogellagertjes. Om deze vier poelies is een elastiekje geslagen met lichte spanning. Het geheel loopt erg licht en dus ik verwacht dat het motorje dit gemakkelijk aankan.
Het uurwerkje weegt circa 100 gram en wordt met twee M4 schroefjes op de (witte) "wijzerplaat" bevestigd.
Vanaf 27 januari ligt dit uurwerkje ook bij Maarten thuis zodat hij kan beginnen met het 3D printen van alle andere onderdelen en het geheel samenstellen.
Ik ben benieuwd hoe het afloopt.
26 januari 2019
Maarten heeft de eerste twee schijven geprint:
11 Februari 2019
Maarten heeft nu alles geprint. Zoals op onderstaande foto's te zien is heeft hij het support nog danig veranderd met ondere andere een mooi compartiment voor het uurwerkje dat kan worden afgesloten met een dekseltje.
Op de onderstaande foto het resultaat bij het verlaten van de 3D printer.
Binnenkort zal Maarten nog een filmpje maken met deze "Moire-Art Maarten" in werking dat hier dan ook te zien zal zijn.
16 Februari 2019
Maarten heeft onderstaande video's gemaakt:
Het project is hiermee succesvol afgerond.
